Điều 105 của Bộ luật dân sự 2015.

Tài sản vốn có thể được tiếp cận dưới nhiều góc độ khác nhau. Trong khoa học pháp lý thì tài sản một thuật ngữ vô cùng quan trọng. Tài sản là vấn đề trọng tâm, cơ bản của mọi quan hệ xã hội nói chung và quan hệ pháp luật nói riêng. Nhiều người biết về tài sản nhưng không nắm được nó bao gồm những gì, đặc điểm và phân loại ra sao. Để giúp quý bạn đọc đọc hiểu hơn về tài sản theo quy định pháp luật hiện hành, chúng tôi xin đưa ra bài phân tích Điều 105 của Bộ luật dân sự 2015 về tài sản.

Tài sản là gì? (Điều 105 Bộ luật dân sự 2015)

1. Khái niệm tài sản theo Điều 105 BLDS 2015 

Theo quy định tại điều Điều 105 Bộ luật dân sự 2015 thì

1. Tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản.
2. Tài sản bao gồm bất động sản và động sản. Bất động sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai.

Ta thấy, tài sản được BLDS 2015 khái niệm theo phương pháp liệt kê. Chính vì được quy định theo hướng liệt kê nên khi xem xét một đối tượng cụ thể có phải là tài sản hay không ta cần đối chiếu vào từng trường hợp cụ thể để xem nó có là vật, là tiền, là giấy tờ có giá hoặc là quyền tài sản hay không?

1.1 Vật

Trong thực tế, tài sản tồn tại chủ yếu dưới dạng vật. Không có định nghĩa cụ thể khái niệm vật tuy nhiên thông qua nghiên cứu của các độc giả cũng như đánh giá, nhìn nhận thực tế tồn tại của vật để rút ra một số đặc điểm của vật theo góc độ pháp lý, là một loại tài sản. Theo đó, 

• Vật là một bộ phận của thế giới vật chất
• Tồn tại một cách khách quan
• Có giá trị sử dụng
• Con người có khả năng chiếm hữu, làm chủ vật đó

Ví dụ: Chiếc ô tô, chiếc điện thoại, ….Như vậy, để xem xét một đối tượng nào đó có phải là vật hay không thì cần xem xét xem nó có thỏa mãn đầy đủ cả bốn yếu tố trên hay khôngKhông phải moị vật trong thế giới vật chất đều là vật theo quan điểm của luật dân sự. 

1.2 Tiền

Tiền dưới góc độ là một loại tài sản cần đáp ứng các điều kiện sau: 

• Tiền thực hiện ba chức năng chính: công cụ thanh toán đa năng, công cụ tích lũy tài sản và công cụ định giá các loại tài sản khác.
• Tiền do nhà nước độc quyền phát hành (để nhà nước kiểm soát, quản lý, cân đối với các vấn đề khác) 
• Được xác định giá trị thông qua mệnh giá của nó. Đây cũng chính là đặc điểm quan trọng phân biệt tiền với vật. Sự xác định giá trị của vật thông qua số lượng của nó nhưng đối với tiền thì không xác định qua số lượng mà xác định giá trị thông qua mệnh giá của nó.
• Chủ sở hữu tiền không được tiêu hủy tiền, xé, đốt, làm giả tiền. 

1.3 Giấy tờ có giá 

Giấy tờ có giá được hiểu là giấy tờ trị giá được bằng tiền và chuyển giao được trong giao dịch dân sự.Giấy tờ có giá tồn tại dưới nhiều dạng khác nhau như cổ phiếu, trái phiếu, hối phiếu, séc,… và giấy tờ có giá khác theo quy định pháp luật, trị giá được thành tiền và được phép giao dịch. Đặc điểm của giấy tờ có giá là: 

• Giấy tờ có giá tạo ra bởi một số chủ thể có đủ điều kiện do luật định.
• Bao giờ cũng xác định được nếu chuyển thành tiền
• Xác nhận quan hệ tài sản với những chủ thể nhất định. 

1.4 Quyền tài sản 

Quyền tài sản theo đinh nghĩa tại Điều 115 BLDS 2015 là : “Quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền, bao gồm quyền tài sản đối với đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, quyền sử dụng đất và các quyền tài sản khác”. Như vậy, điều luật này đã liệt kê và chỉ rõ phạm vi những quyền được coi là quyền tài sản, tránh được sự nhầm lẫn với một số quyền nhân thân. Đồng thời cũng đã liệt kê những đối tượng mà quyền tài sản bao gồm:quyền tài sản đối với đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, quyền sử dụng đất và các quyền tài sản khác. Ví dụ:  quyền tài sản phát sinh từ quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp, quyền đòi nợ,…Khác với tài sản khác là có thể được nắm, nhìn thấy thì quyền tài sản không thể chuyển nhìn thấy hay chiếm hữu được mà nó chỉ có thể sử dụng được và được chuyển giao. Đồng thời, các quyền này chỉ có thể chuyển nhượng cho người khác.

1.5 Bất động sản và động sản

Theo quy định của khoản 2 Điều 105 Bộ luật dân sự 2015 thì Tài sản bao gồm động sản và bất động sản. Bất động sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai

        Bất động sản và động sản lại được quy định cụ thể hơn tại  Điều 107 Bộ luật Dân sự năm 2015 như sau:

          “1. Bất động sản bao gồm:

1. a) Đất đai;
2. b) Nhà, công trình xây dựng gắn liền với đất đai;
3. c) Tài sản khác gắn liền với đất đai, nhà, công trình xây dựng;
4. d) Tài sản khác theo quy định của pháp luật
5. Động sản là những tài sản không phải là bất động sản”.

Việc phân loại tài sản thành động sản và bất động sản là cách phân loại tài sản dựa vào đặc tính vật lý của tài sản là có thể di dời được hay không thể di dời được. Bất động sản do đặc tính tự nhiên, được hiểu là các tài sản không thể di dời được do bản chất tự nhiên cấu tạo nên tài sản đó. 

Căn cứ vào thời điểm hình thành tài sản và thời điểm xác lập quyền sở hữu cho chủ sở hữu, bất động sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai.  Tài sản hiện có là tài sản đã tồn tại vào thời điểm hiện tại và đã được xác lập quyền sở hữu cho chủ sở hữu của tài sản đó (nhà đã được xây dựng…). Tài sản hình thành trong tương lai được hiểu là tài sản chưa tồn tại hoặc chưa hình thành đồng bộ vào thời điểm xem xét nhưng chắc chắn sẽ có hoặc được hình thành trong tương lai (nhà đang được xây dựng theo dự án, tiền lương sẽ được hưởng…). Ngoài ra, tài sản hình thành trong tương lai có thể bao gồm tài sản đã được hình thành tại thời điểm giao kết giao dịch tài sản đó mới thuộc sở hữu của các bên (tài sản mua bán, thừa kế nhưng chưa hoàn thành thủ tục chuyển giao cho chủ sở hữu).

2. Đặc điểm của tài sản

Về cơ bản, một đối tượng trong thế giới khách quan được coi là tài sản khi nó nằm trong sự kiểm soát, chi phối, nắm giữ được của con người. Nói cách khác, tài sản có một số đặc điểm như: (i) thuộc sở hữu của một chủ thể nhất định; (ii) đáp ứng một lợi ích nhất định của con người (lợi ích vật chất hoặc lợi ích tinh thần); (iii) mang tính giá trị (giá trị và giá trị sử dụng).

3. Phân loại tài sản

Tài sản trên thực tế tồn tại ở rất nhiều dạng khác nhau, vô cùng phong phú và đa dạng. Tuy nhiên, mỗi loại tài sản lại có những đặc tính khác biệt cần thiết phải có quy chế pháp lý điều chỉnh riêng. Chính vì vậy, việc phân loại tài sản là cần thiết không chỉ có ý nghĩa trong hoạt động lập pháp mà còn có ý nghĩa trong thực tiễn áp dụng pháp luậtNgoài hai cách phân loại thành bất động sản – động sản và tài sản hiện có-tài sản hình thành trong tương lai như đã phân tích ở mục 1.5 thì tài sản còn có thể được phân loại như sau: –Căn cứ vào nguồn gốc và cách thức hình thành của tài sản, tài sản được phân thành hoa lợi và lợi tức. Tài sản gốc được hiểu là tài sản khi sử dụng, khai thác công dụng thì sinh ra lợi ích vật chất nhất định. Hoa lợi là sản vật tự nhiên mà tài sản mang lại. Ví dụ: Hoa quả thu được từ cây trồng. Con do gia súc sinh ra, trứng do gà đẻ… Lợi tức là khoản lợi thu được từ việc khai thác tài sản. Ví dụ: Tiền thu được từ việc cho thuê tài sản, tiền lãi các khoản cho vay…– Căn cứ vào giá trị của tài sản, vai trò và ý nghĩa của tài sản đối với chính trị, kinh tế, an ninh quốc phòng, quản lý nhà nước mà pháp luật có quy định về việc đăng ký quyền sở hữu đối với một số tài sản nhất định từ đó dẫn đến phân loại thành : Tài sản có đăng ký quyền sở hữu và tài sản không đăng ký quyền sở hữu– Căn cứ vào chế định pháp lý của tài sản thì tài sản được phân thành 03 loại : Tài sản cấm lưu thông, tài sản hạn chế lưu thông và tài sản tự do lưu thông

4. Đánh giá quy định tại Điều 105 Bộ luật dân sự 2015

Việc quy định theo hướng liệt kê có ưu điểm là cụ thể, rõ ràng đối với những đối tượng được coi là tài sản. Tuy nhiên nhược điểm lớn nhất của việc liệt kê như trên dẫn đến thiếu đi sự khái quát dẫn đến một số đối tượng có giá trị trên thực tế nhưng lại không đáp ứng được 4 trường hợp nêu trên tại khoản 1 điều 105 Bộ luật dân sự 2015 từ đó nó không được coi là tài sản, gây ra sự hạn chế về khả năng tham gia vào giao lưu dân sự. Việc đưa ra khái niệm tài sản theo hướng liệt kê như Điều 105 Bộ luật dân sự năm 2015, chưa bao quát, chưa giải mã được hết các loại tài sản trong đời sống xã hội và sẽ gặp phải những khó khăn khi xuất hiện các loại tài sản mới như: tài sản ảo; thông tin, dữ liệu trong môi trường kỹ thuật số; tài sản phi truyền thống (như tài sản mã hóa) hình thành từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, bất động sản là nhà ở hình thành trong tương lai như cửa hàng trong các tòa nhà chung cư, nhà phố thương mại (shophouse), căn hộ khách sạn (condotel), căn hộ văn phòng (officetel),…Trên thực tế, phạm vi tài sản có thể thay đổi theo từng giai đoạn phát triển của xã hội chứ không chỉ bó hẹp trong các loại tài sản được liệt kê theo luật, trong đó, tài sản là một khái niệm động, có thể thay đổi theo từng xã hội, với nhiều yếu tố được xem xét.Việc phát sinh một tài sản mới trong xã hội nhưng chưa có quy phạm pháp luật nào điều chỉnh, một khi xảy ra tranh chấp, sẽ rất khó giải quyết, vậy nên, nếu định nghĩa tài sản theo phương thức liệt kê như đã nêu, thì sẽ không thể bao quát hết các tài sản có thể phát sinh trong tương laiTrên đây là nội dung phân tích của Zluat về Điều 105 Bộ luật dân sự 2015. Chúng tôi mong muốn đem đến cho quý bạn đọc cái nhìn đầy đủ nhất về các quy định pháp luật xoay quanh chế định về tài sản. Nếu còn bất cứ nội dung gì thắc mắc cần giải đáp về nội dung pháp lý này hoặc các vấn đề pháp lý khác, vui lòng liên hệ tới luật Zluat để được kịp thời hỗ trợ.